Chamorro Public Service Post #12: Mungga Maleffa Hayi Hao

Este i mensahi ginnen i Maga'lahin i CNMI para i Tetset na Konfrensian Chamorro. Hu po'po'lo i mensahin i ma'gas i CNMI, sa' i mensahin ginnen i Maga'lahin Guahan Si Felix Camacho, gi fino' Ingles!

Lana, taisetbe ayu na taotao. Esta hu tungo' na ti sina fumino' Chamorro Si Camacho, lao meggai na taotao manmacho'cho'cho' para Guiya ni' sina! Ti mappot, umbree. Put este yan i guinaiya para i militat muna'ti ya-hu i tiempon-na Maga'lahi. Maninisista hit pa'go "leadership" gi i lenguahin, kutturan yan atte Chamorro na banda siha, lao taigue Si Camacho gi este siha, yan fihu i taotao na ha ayek para u ma'gasi este, ti mangkapas.

Annok ta'lo este, gi i mensahi-na para i konfrensia. Ma usa tres ha' na sinangan Chamorro, "Hafa Adai" "Un dangkolo na Si Yu'us Ma'ase" yan "Sinseru yan Magahet."

Eiiii, adai.

Despensa kontiempo put i dinilitreha, sumahnge taimanu ma dilitreha giya i CNMI yan giya Guahan. Yanggen esta un tungo' taimanu tumaitai yan kumomprende fino' Chamorro, gosa ha'. But if you don't, use the paragraphs below to practice.

*************************************

“Mungga maleffa håyi hao.” Estague’ mafanå’gue-ku nu i mañainñå-hu. Kåsi meggai entre Hita siña ta ålok na manparehu manmasangåni-ta nu i mañainå-ta.

Håfa muna’klåklaru i rasan kada taotao? Hafa muna’Chamomorro i Chamorro?

Fine’nina, debi na Hita ni’ mannatibu, debi na ta na’setbe i lenguåhi-ta para ta distinggi kumu Chamorro hit.

Otro, debi ta praktika i kustumbre yan i kutturå-ta kumu mannatibu hit guini gi tano’-ta yan ko’lo’lo’ña komo manggaige hit gi otro tano’.

Ya i ila’-ta, kustumbre-ta yan kutturå-ta, manmafanå’gue hit nu i mañainå-ta ta desde pinatgon-ta esta i inamko’-ta kosa ki siña ta susteni yan na’lå’la’ i raså-ta.

Estague’ i fundamenton lina’la’ yan råsan kada’ taotao yan opbligaion-ta komo sain para i patgon-ta. Gi parehu manera debi na Hita ni’ saina, ta espiha empeñu yan ta opbliga hit na’ta fanå’gue yan praktika i lenguåhi-ta yan kutturå-ta gi gima’ – Fanå’gue, Na’metgot, Na’fåmta’.

Hunggan i tiempo matulailaika. So ombres i klema yan i kustumbren taotao matulalaika. Maila’ ta aksepta yan atmiti i minagahet na guaha’ giya Hita na mañaina, na ta tulaika’ hit didide’ ya ta ñega i opbligasion-ta para ta na’setbe yan kuentusi diårio gi fino’ Chamorro i famagu’on-ta gi gima’.

Ayu mina’hu suppota i mafanå’guen fino’ Chamorro yan Refaluwasch gi eskuelan pupbliko månu i siña. Annok na mumemenos i isin i lenguåhi-ta gi gima’ yan ko’lo’lo’ña gi entre i famagu’on-ta gi kumunidåt. Maila’ ya ta såtba i lenguåhi-ta yan mungga na u falingu. Maila’ ya ta na’metgot i che’cho’-ta gi katkuet na manera ya ta na’lå’la’ i rasan Chamorro. Maila’ ya ta Fanå’gue, Na’metgot, yan Na’fåmta’ gi gima’ desde på’go, agupa’, yan para mo’na sa’ ennao i irensiå-ta ginnen i mangguello-ta ya mangguellå-ta para famagu’on-ta. Ta tutuhon gi gima’, ta kontinuha gi eskuela, yan ta na’fåmta’ gi kumunidåt. Biba mannatibu! Biba Chamorro!

Comments

Popular posts from this blog

Chamorro Public Service Post #15: Pues Adios, Esta Ki

Guam: The Movie

Tuleti