The Most Prolific Chamoru Writer

For those wanting to learn more Chamoru or practice their Chamoru reading, the most prolific writer in the Chamoru language remains playwright and language teacher Pedro Onedera. He has written books, poetic collections, numerous plays and regularly publishes a column in the Pacific Daily News, which is written in Chamoru with an English translation. For those at the beginning of their Chamoru learning journey, his writings might be too difficult or complex. But for those who are already at the intermediate level of learning, they are a great way to push yourself in the language and really try to engulf yourself in a Chamoru narrative or series of argumentative points. 

Here is his most recent column from this week talking about håyi i gayu-ña gi i botasion guini giya Guåhan guini na såkkan. 


************************

Ti bai hu bota engkåmen yan hagas hagas

by Pedro Onedera

Pacific Daily News

August 5, 2020

På’go na simåna na ma tutuhon i sanhalom botadot para i primeru ileksion ni’ para u ma go’te gi iya Kumision Ileksion Guåhan na ufisina gi iya Hagåtña. Put i bente-nuebi ha’ na taotågues para u fanma ayek para tå’chong sinadot siha yan tres na kandidåtu para i siyan konggressu yan noskuåntos kantidån mahot yan bisa-mahot siha, bai hu ina tåddong i manmalålagu gi i fine’nana dos na gurupu.

Bai hu na’sahnge ha’ disision-hu put para kandidåton songsong-hu para mahot yan bisa-mahot kontodu ayu siha ni’ manmalålagu para oditot pupbleko, i CCU yan i Inetnon Idukasion Bord. Bai hu pega ha’ nåya gi i aire astaki gaige yu’ gi i sagan mambota osino bai hu po’lo ya bai hu fa’disision-maisa gi i ileksion hiniråt.

Unu hu tungo’ put i kareran sinadot yan konggressu siha, bai hu gof konsedera na ti bai hu bota engkåmben siha ni’ ti ma cho’gue håfa ma primeti u ma petsigi annai manmalålagu yan hagas-hagas na sinadot siha ni’ esta ma matkåyi tiempo gi i Liheslaturan Guåhan.

Mistet, bai hu nå’i chånsa i mannuebu na kandidåtu siha kosaki bai hu atan fina’i’che’cho’-ñiha yan håfa ma kumple yangen ma fa’tinas hålom despues di i disision bineta ni’ i pipbleku.

Bai hu go’te tinago’ i maga’håga na para bai hu areklåyi nuebu na otdenårio, piot gi hinasso yan binisitan lina’lå’-hu guini gi i islå-ku ni’ hagas di hu chule’ rigulåt desde tiempo annai mambobota yan manapåpasi yu’ kontrebusion. Hu empåtte este na siñente yan pumalu taotao siha ni’ kulan mamparehu siñenten-måmi ya manyayas ham ni’ hagas hagas na bishio yan hinanao pulitikåt ni’ taifinakpo’ yan taifinetma tiempo-ña ya este na siñente gof tåddong gi hinanao ayu siha na Demokrat, Ripåpblikan yan Indipendiente na taotågues siha.

Ya måtto di gof pinalala’i este na hinanao gi i neskuåntos siudadånu guini gi i tano’ piot sa’ ti Guåhan ha’ na kontodu i sanlagu ni’ ayu takhilo’ på’go i tiempon peste yan i atburoton råsan taotao gi meggai kumunidåt siha. CHenglong este entre manaicho’cho’, tinemban ikunumiha, hinanao kinalamten eskuela para i famagu’on-ta, yan i menos minagof taiguihi bumiåhi, mamåhan, huegu siha, dinanña’ gurupu siha, yan chumochon sanhiyong gi i fañochuyan. Todu ha’ maninafekta ni’ i tiempo esta.

Sigun ginen i listan kandidåtu siha, gagaige ha’ i kinse na tå’chong para i pattidan pulitikåt, menos asta katotse på’go para i Ripåpblikan. Ginen este na lista, guaha nuebi na engkåmben gi i Demokråt yan tres tetehnan gi i Ripåpblikan. Ti manmalålagu para sinadot siha si Regine Biscoe Lee, si William M. Castro, yan, guini gi hihot alacha ha’, si Louise Borja Muna maskeseha malålagu pågo si Castro para Tai-Boton Diligao guatu gi i Gima’ Ripresentånten Guma’ Estådos Unidos tåtkumu Ripåpblikan.

Guaha kuåtro na hagas-hagas sinadot siha ni’ todu ha’ Manripåpblikan ya tåya’ Pattidan Demokrat na hagas-hagas. Dosse ha’ mamalålagu put todu ni’ mannuebu ya siha bai hu nå’i komfiansiå-ku gi i balotu-hu.

Sais manmalålagu gi parehu i dos pattida ni’ bai hu måtka para i primeru ileksion sa’ put i areklo na un pattida ha’ nåya u fanma bota ya yanggen todu fuma’tinas entre i dosse, bai hu måtka na’an-ñiha para i ileksion hiniråt.

Lao, bai hu estudia fine’nana håyi gi engkåmben siha chumo’gue patsino macho’cho’ makkat på’go annai manma tåta’chong pues ayu na bai hu disidi kao hayi entre manggaige manmacho’cho’ magåhet yan tunas. Ti måssa’ yu’ bai hu disidi håyi mumirese botu-hu.

Hu tungo’ todu i tres na kandidåtu siha ni’ manenteresao gi i ta’chong diligao Estådos Unidos. Hu tungo’ kostumbren-ñiha yan pulitikåt-ñiha lao bai hu didisi håyi entre iya siha mumirese i botu-hu yanggen måtto i tiempo.

Imel Peter R. Onedera giya balauroboy@gmail.com.

Comments

Popular posts from this blog

Chamorro Public Service Post #15: Pues Adios, Esta Ki

Tuleti

Guam: The Movie