Setbisio Para i Publiko #33: I Estorian Sirena

Ti Guahu tumuge' este. I sodda' este gi internet lao ya-hu muna'famta este guini gi iyo-ku blog. Sa' ti meggai na kabåles na tinige' taiguini gi Fino' Chamorro sodda'on gi internet. Gof impottånte este na estoria gi kotturan Chamorro. Gi inaligao-hu put i estoria-ta, esta hu interview fa'na'an mas ki dos siento na manåmko'. I meggaiña manininterview hu faisen este na finaisen "gi dumangkolo'-mu, håfa i lihenden pat estoria na'manman sina un huhungok ginen i mañainå-mu pat i manacha'amko'-mu?" Kalang kada unu sumångan este na estoria put si Sirena.

**********************


Estorian Sirena

Åntes na tiempo, guåha un familia mañasaga giya Hagåtña. Guåha lokkue' un bunitan palao'an gi familia ni na'an-ña si Sirena. Gus ya-ña si Sirena ñumangu, espesiatmente gi halom i saddok Hagåtña. I nånan Sirena ha sangani gue' na kalan guihan gue' gi halom hånom.

Un diha, tinago' si Sirena as nåna-ña na para u cho'gue tareha-ña, lao humanao si Sirena para i saddok. Matto i lalalo'-ña i nanan Sirena annai ha li'e' i taibida-ña si Sirena. Pues humuyong i nana para i saddok, sa' ha tungo' na siempre gaige si Sirena guihi. Duru ha agang si Sirena, lao lumi'of si Sirena påpa' para i mas tåhdong na patte gi saddok, todu påpa' asta i fondo. Sisigi ha' umagang i nana, lao ti manoppe si Sirena.

Esta taipasensia i nana, ya gus lalalo' gue', pues ha kåhnayi si Sirena, "Sen båba hao na patgon! Ti ya-mu manosge! Annai hu agang hao, ti humuyong hao gi saddok, lao lumi'of hao papa' para i fondo! Gaige hålom hånom hao kalan guihan, pues un fama'guihan!" Gigon ha' monhayan kumuentos i nana, ensigidas matutuhon mama'guihan i tataotao-ña si Sirena.

Lao hiningok i matdision as matlinan Sirena, ya ha sangani i nanan Sirena na, "Håda-hu gue'! Ya malago'-hu na para u taotao i patte-hu!" Pues lamita gi tataotao-ña mama'guihan; i sintura para hulo' palao'an ya i sintura para papa' guihan.

Matto na triniste si Sirena ya ha tungo' na ti siña gue' humuyong gi hanom. På'go, i rainan matingan si Sirena, ya todu i guihan yan i gå'ga' tåsi i tentago'-ña.

Otro na Betsion

Åños yan åños maloffan guåha sumåga un palao'an na nå'an-ña si Sirena yan i familia-ña hihot gi saddok Minondo. Åhe' ti put i guiya mas påtgon yan bunita gi famagu'on; guiya lokkue' i mas suaben kurason. Lao guåha unu difekto-ña. Ga'o-ña ñumangu yan humugando kini u cho'gue i che'cho' siha ni tinago' gue' as nåna-ña para u cho'gue.

Amanu na guåha lugat, malågu ume'kakat para u ñangu gi saddok ni hihot gi gima'-ña. Gof ya-ña i hanom, ya kada tinago' as nåna-ña ñumangu nåya, åntes di u fåtto gi matågo'-ña yan despues di ha cho'gue i matågo'-ña. Despues di ñumangu, matå'chong gi kanton såddok para u gosa i riflekto-ña gi guinaiya gi manchågo' siha na lugat. Guåha na hinago' oras yan oras para u cho'gue un dikike' na tinago'.

Maseha gof guinaiya as nåna-ña, lao meggai na biåhi na malingu pasensia-ña. Put i para u mas chaddek matågo' si Sirena, enespanta as nåna-ña na i rai i hanom un diha siempre u ginacha' ya u binastsala påpa' gi raino-ña. Enlugat di u ma'å'ñao si Sirena, ha tutuhon gumuifi i rai i tasi, ha konsededera kao atanon, yan bunito, ha chachagi lumi'e' gi hinasso-ña i buniton i kastiya-ña.

Pues yanggen humanao på'go ñumangu, ha diseseha na u li'e' i rai i tasi ya u kinenne' para ayu na lugat anai ha cho'gue håfa i malago'-ña ya ningai'an ta'lo na u cho'gue ayu siha i manlangnga' siha na cho'cho' yan tinago'.

Un diha tinago' si Sirena as nåna-ña para u fanggagao ha'iguas para guafi. Ha påpågat i palao'an para u lachaddek tåtte. Ha entendet i palao'an para u fanosge, lao anai mamomokkat gi kanton såddok, kulan ina'agang ni kantan i ichan anai popoddong gi hanom, ya ti siña ha riseste i inagang.

Este na biåhi åpmam hinanao-ña si Sirena ya malingu pinasensian i nana-ña. Ha ågang i haga-ña lameggai na biåhi, lao ti manoppe. Humanao i nana gi halom uchan para u inespiha, ya anai ha li'e' na ñumañangu i haga-ña gi saddok, nina'gof bubu ya ha essalague, "U puede mohon un nina'huyong guihan, nu i rai i tasi, tailayi na palao'an!" Lao, guihi na momento, i guellan i palao'an - si Doña Rufina de Malbuelo - mamomokkat gi chalan ya ha hungok i matdesion. Ma'å'ñao nu i tinailayi, umessalao i guella ensigidas, "Lamita giya guiya iyo-ku. Na'såga iyom-måmi i kurason-ña!"

Gi halom hånom, ha siente estrañu na siniente si Sirena, ya gof hinengang, anai ha a'atan i sampapa' gi tataotao-ña mama'dadalak guihan, go'naf yan todu. Anai ha tutuhon ñumangu para i inai minantieni kannai-ña nu i un bastos na kannai. Guiya i rai i tasi. Ñumangu i dos huyong gi mattingan, ya ti ha hungok i katen nåna-ña.

Desde ayu na tiempo sumåga tåddong gi tasi si Sirena gi liyang siha anai i ininan kandet lalaolao, anai ha chuchukan siha i cha'guan tåsi yan manhugagando yan i kulepblan tåsi. Guihi gi nao'ao na kulot asut, matåtå'chong gi un tronon tå'gong tapon, ha papainie i attelong gapot ilu-ña, ha kåkånta sen despasiu i kanta siha ginen i pinatgon-ña.

Gi Pasgua, ma a'alok, na i mames na sunidon i kampåna siha hohongga påpa' gi liyang hånom, lineletge minahålang i kurason-ña. Ha tåtånga ñumangu gi saddok taiguihi anai påpåtgon gue'. Ha mahålangi mamokkat gi chalan i sengsong yan i amko' yan kulot åpu na guma' Yu'os. Ti ha tungo' na i mañiñila' na kandet gi me'nan i santa Marian Kamalen para u inina i hinanao-ña tåtte para i lina'la' ni ginen ha tungo'.

Kada pupuengen Pasgua, ha guiguifi si nana-ña i mismo guinifi - na måtto tåtte si Sirena ya manggagao åsi'e'. Mahålang si Sirena nu i familia-ña yan todu i atungo'-ña siha. Mahålang lokkue' para u ayuda i nana-ña. Ha tatayuyot si nana-ña para u tinaitayi para un na'ma'åse' na palao'an ni ningai'an na u li'e' gima'-ña ta'lo.

På'go gi todu i patte gi tano', ma såsångan nu i pasaheru siha na ma li'e' si Sirena - un bunita na palao'an yan kun similot na dadalak guihan - ni kumåkånta manna'piniti na kånta siha para u eppok siha para i na'mahålang na raino gi tasi.

Comments

Popular posts from this blog

Chamorro Public Service Post #15: Pues Adios, Esta Ki

Tuleti

Guam: The Movie