Manmesngon hit na Taotao

-->
Anai manmakolonisa hit gi fine’nina biahi, meggai giya Hita manohge para u fanmumu, ya maseha manmapede’ hit gi gera, gi minagahet sigi ha’ hit manresiste lao gi otro manera. 
I anten i Maga’haga-ta lala’la’ ha’ gi hagan haga’, I haga’ Famalao’an. Ya maseha meggai na famalao’an Chamorro manasagua yan otro rasa, ma na’siguru na ma kontinuha mafa’na’gue i famagu’on ni’ i fino’-ta yan hayi siha. (komo Chamorro)
I ine’son-ta nu i Espanot annok gi che’cho’ Juan Malo, gos petbetso kontra i Espanot. Sesso di ha usa i inutguyosu kontra siha. Sesso di ha fa’chada’ I Espanot yan ha fa’baba nu i salape’-niha. 
Gi duranten i 19th century, dos Chamorro, Si Jose Salas yan Si Luis Baza, mausa diferentes na manera para u ha tachuyi i direcho i taotao-ta. Si Baza matungo’ put anai ha konne’ i Gubietno Espanot para kotte put todu i malabida-na kontra i taotao-ta. Gi 1884 Si Jose Salas, un Chamorro gi i militat Espanot, mamuno’ Gubietno Espanot put i estao i taotao-ta. 
Anai manmatto i Amerikanu, ta kontinuha magkalalamten para I direcho-ta. Gi 1901 i taotao-ta ta na’hanao i fine’nina entre meggai na “petition” para Washington ni’ mangagagao direcho para I taotao-ta. Ma sosohyo’ i Estados Unidos para u mapraktika i prinsipat-niha ya u mafa’taotao i Chamorro. 
Ta sungon todu diskirminasion gi papa’ i Navy, taiguihi anai manmakonne’ todu i familia-ta yan mamparientes-ta ni’ manatektok ya manmapongle giya Ipao. Sesso  ta ayuda siha umeskapa para u makonne’ tatte giya Hami.
Gi Tiempon Chapones, achokka’ bula dañosu yan malabida kontra i Chamorro, ta sodda’ animu para ta kontinuha i lina’la’-ta.
Pa’go na tiempo sigi ha’ ta konsigi i hagas payon-ta para ta fanmataknga gi todu asuntio put tano’, war reparations yan “decolonization.”

Comments

Popular posts from this blog

Chamorro Public Service Post #15: Pues Adios, Esta Ki

Tuleti

Guam: The Movie